[ Pobierz całość w formacie PDF ]
przedmiotowość przez własne założenia i konstrukcje teoretyczne. (Krytyka racjonalnej psychologii,
kosmologii, teologii itp.)
Georg Friedrich Hegel 1770 1831
Dzieła:
" Fenomenologia ducha
" Nauka logiki
" Zasady filozofii prawa
" Filozofia dziejów
Intencją Hegla było wypracowane takiej perspektywy, w której człowiek jako byt wolny mógłby odnosić się i
odnajdować w rozumnym obiektywnym porządku rzeczywistości; by mógł wolność swą realizować nie w
bezradnym sprzeciwie wobec dynamiki rzeczywistości, lecz zgodnie z jej biegiem.
W optyce Kanta było to niemożliwe, gdyż w jej ramach przeciwstawiały się wzajemnie: zjawiskowa,
zdeterminowana rzeczywistość przyrody aksjologicznie i moralnie beztreściowa; oraz świat powinności
etycznej nie znajdujący żadnego oparcia w tamtej pierwszej. Koncepcja Kanta zakładała realność sytuacji
sprzeczności między powinnością, a interesem, szczęśliwością, a cnotą. Za jedne wartości przychodzi płacić
innymi, a perspektywa ich pogodzenia mogła mieć charakter aproksymacyjny17 i mieć odniesienie do
nieskończonej przyszłości.
Hegel nie chciał wrócić na pozycje przedkantowskie przeciwnie: chciał wziąć pod uwagę wszystkie
trudności i problemy podniesione przez Kanta i pozytywnie je przezwyciężyć.
" Chodziło mu na przykład o to, by zaakceptować czynną koncepcję poznania, a zarazem uzasadnić finalną
możliwość poznania struktury samego bytu.
" Chciał pokazać, że możliwa jest pojęciowa wiedza dotycząca Absolutu, a ludzkie poznanie może
przezwyciężyć własną sytuacyjność, względność i ograniczoność i wpisać się w proces samorozumienia
się Absolutu.
" Chciał pokazać, ze proces historyczny jest spełnianiem pewnych wartości, posiada swój sens i ostateczne
cele i człowiek może go takim odczytać.
By rozwiązać te trudności Hegel podjął się próby przedstawienia uniwersum18 jako bytu dynamicznego, który
poprzez proces różnicowania się i samoeksterioryzacji19 realizuje zawartą w sobie potencjalność polegającą na
uświadomieniu sobie swojej esencji.
17
przybliżony
18
Absolutu
19
samouzewnętrzniania się
34
Koncepcja uniwersum zakłada panteistyczną koncepcję rzeczywistości.20 Ponieważ Absolut wyraża się
poprzez struktury świata i jego rozwój; to poprzez te właśnie struktury i ich rozwój może on być opisywany,
staje się możliwa wiedza pojęciowa na temat Absolutu.
Hegel próbował odejść od dotychczasowego statycznego ujęcia Absolutu, gdyż prowadziło ono do:
" Usytuowania Absolutu, nieskończoności w sferze niepoznawalnego (istniejąc poza światem i nie posiadając
struktury zewnętrznej, nie mógł on być pojęciowo opisywany).
" Uczynienia Absolutu przedmiotem wiedzy niedyskursywnej, oglądu intelektualnego, intuicji itd. (tak było
na przykład u Schellinga)
" Rezygnacji z poznania Absolutu i ograniczenia się do wiedzy o przedmiotach skończonych jak empiryzm.
Hegel chciał Absolut ująć w pojęciach, co mógł uczynić w jeden tylko sposób: tak sprząc w bycie pierwiastek
skończony z nieskończonym, by skończoność przechodziła w nieskończoność, a nieskończoność wyrażała się
za pośrednictwem skończoności.
Absolut u niego urzeczywistniał się i rozwijał (aż do finału bezwiednie) poprzez struktury rzeczywistości
które wyłaniał; i poprzez ich rozwój w tym znaczeniu dojrzewał , stawał się nieskończonością w
rezultacie rozwoju form skończonych. Opis przedmiotów skończonych był zarazem ostatecznie opisem
Absolutu. Wiedza o nim rozpływała się ostatecznie w prawdzie o absolucie. Był skończony, osiągał w swym
odniesieniu do Absolutu swoje prawdziwe istnienie.
Koncepcja Hegla zakładała, że tylko całość jest prawdą, zarówno jako wiedza, jak też byt.
" jako wiedza prawda o wyizolowanym elemencie skończonym, bez pojęcia go jako momentu stającej się
rzeczywistości jest nieprawdą.
" jako byt prawdziwość bytu polega na tym, że jego istnienie zbiega się z jego istotą, co staje się realnością
w chwili gdy rozwój Absolutu dobiegł już końca.
Koncepcja Hegla jest finistyczna. Zakłada, że proces rozwoju ma swój koniec i właśnie dobiega tego końca.
Gdyby był to proces nieskończony, przejście od skończoności do Absolutu nigdy by się efektywnie nie
dokonało, przez co cel rozwoju nie mógłby być również uświadomiony.
Początkowo bezwiedny, pozbawiony realności, będący tylko logiczną możliwością Absolut istnieje tylko
jako idea. Wyłania ona innobyt przyrody i poprzez nią się obiektywizuje, ale o tym nie wie. Następnie przyroda
rodzi człowieka i rozpoczynają się dzieje powszechne.
Czynnikami napędzającymi historię są jednostki ludzkie motywowane w przeważającym stopniu
subiektywnymi ambicjami, potrzebami, kompleksami itd.; które nic nie wiedzą o zamysłach Absolutu.
Jednostki działają każdorazowo w zastanych strukturach społecznych, które są formami spełniania się
Absolutu, co determinuje kierunek ich dynamiki. Działania jednostki mogą iść w bardzo różnych kierunkach,
ale w istniejących warunkach tylko takie z nich mogą przynieść trwałe i pożądane zmiany, które odpowiadają
kierunkowi i dynamice zmian.
Wielkie jednostki historyczne wyróżnia zatem:
" zespół posiadanych indywidualnych zdolności;
" zgodność rozwoju ich działań z kierunkiem rozwoju historii.
Ich wielkości nie rozumieją tzw. kamerdynerzy historii, którzy ocenę tamtych sprowadzają wyłącznie do
niskich pobudek osobistych, ignorując to, co zrobili oni dla rozwoju świata. Dla kamerdynera bohater nie jest
bohaterem nie dlatego, że tamten nim nie jest, ale dlatego, że on jest kamerdynerem.
Skoro formy świata są urzeczywistnieniem rozwijającego się rozumnego Absolutu (logosu), to są one
również rozumne; ale tylko rozumny człowiek może to rozpoznać.
Kto patrzy na świat rozumnie, na tego i świat patrzy rozumnie
20
Bóg istnieje w przyrodzie immanentnie.
35
Powstaje tutaj problem relacji między tym co rzeczywiste, a tym co rozumne. W jednej interpretacji wszystko
to, co rzeczywiste empirycznie egzystujące jest rozumne i wymaga akceptacji ze strony rozumnego
człowieka.
Inna interpretacja zwraca uwagę na to, że proces urzeczywistniania rozumności w świecie, to proces wyłaniania
i znoszenia kolejnych form odpowiadających kolejnym stadiom rozwoju rozumności Absolutu. Wówczas
naprawdę rzeczywiste jest tylko to, co odpowiada etapowi rozwoju rozumności. Inne pozostaje już tylko
reliktem, który trzyma się siłą inercji.
Postęp:
Postęp polega przede wszystkim na postępie rozumności, tj. wykształceniu coraz bardziej doskonałych struktur
myślenia i struktur społecznych, oraz na postępie wolności tzn. tworzeniu form społecznych dających ludziom
coraz większą wolność.
W starożytnym świecie azjatyckim wolnym był tylko jeden człowiek despotyczny władca i tylko jego
[ Pobierz całość w formacie PDF ]